بسم الله الرحمن الرحیم
کتابنامه
طَبَقاتُ اَعْلامِ الشّیعَة دایرة‌المعارف زندگی بزرگان شیعه.
این کتاب از آثار مهم آقابزرگ تهرانی است که شرح احوال و آثار بزرگان شیعه را از قرن چهارم تا چهاردهم قمری معرفی می‌کند.
در این کتاب، علاوه بر شرح زندگانی بزرگان شیعه، از فضای حاکم بر زندگانی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعیان،
سخن گفته شده است.
نویسنده این کتاب را به تعداد قرون غیبت امام زمان (عج) به یازده بخش تقسیم کرده است
و هر بخش را به قرنی از سده چهارم تا چهاردهم قمری اختصاص داده است.
نام بخش یازدهم آن نقباء البشر فی القرن الرابع عشر است.
نویسنده در این کتاب برخی از اندیشمندان اهل سنت که درباره اهل بیت آثاری تألیف کرده‌اند را آورده است.
رعایت اختصار، ترتیب الفبائی، شرح حال بانوان شیعی و ارائه فهرستی از کتابهای معرفی شده در متن در پایان برخی مجلدات از جمله ویژگیهای این کتاب است.
این کتاب در سه مرحله منتشر شده و سید محمدعلی روضاتی، کتاب‌شناس و تراجم‌نگار شیعی قرن ۱۴ شمسی، تکمله‌ای بر آن نوشته است.
علامه میرحامد حسین در طبقات اعلام الشیعه
السیّد الامیر حامد‌حسین الکنتوری1246- 1306ق
هو السیّد الامیر حامد‌حسین بن الامیر السیّد محمدعلی بن السیّد محمد بن حامد‌حسین الموسوی النیشابوری الکنتوری الهندی اللکهنوی من أکابر متکلمی الامامیة وأعاظم علماء الشیعة المتبحرین فی أولیات هذا القرن هو اصغر ولد أبيه الذی توفی 1264[ق] ولد فی لکهنو (1246ق)
ونشأ بها علی أبيه _المذکور فی «الکرام البررة»_ نشأة طیبة وتعلم المبادیء وقرأ مقدمات العلوم وأخذ الکلام عن والده الامام السیّد محمدقلی والفقه والاصول عن سید‌العلماء السیّد حسین بن السیّد دلدار‌علی النقوی والمعقول عن السیّد مرتضی بن السیّد محمد والادب عن المفتی السیّد محمد‌عباس وغیرهم وکان کثیر التتبع واسع الاطلاع والاحاطة بالآثار والاخبار والتراث الاسلامی بلغ فی ذلک مبلغاً لم یبلغه أحد من معاصریه ولا المتأخرین عنه بل ولا کثیر من أعلام القرون السابقة أفنی عمره الشریف فی البحث عن اسرار الدیانة والذب عن بیضة الاسلام وحوزة الدین الحنیف ولا أعهد فی القرون المتأخرة من جاهد جهاده وبذل فی سبیل الحقائق الراهنة طارفه وتلاده ولم تر عین الزمان فی جمیع الامصار والاعصار مضاهیاً له فی تتبعه وکثرة اطلاعه ودقته وذکائه وشدة حفظه وضبطه قال سیدنا الحسن الصدر فی التکملة:
کان من اکابر المتکلمین وأعلام علماء الدین واساطین المناظرین المجاهدین بذل عمره فی نصرة الدین، وحمایة شریعة جده سید المرسلین والأئمة الهادین بتحقیقات انیقة وتدقیقات رشیقة واحتجاجات برهانیة والزامات نبویة واستدلالات علویة ونقوض رضویة حتی عاد الباب من التحفة الاثنی عشریة خطابات شعریة وعبارات هندیة تضحک منها البریة ولا عجب.
| فالشبل من ذاک الهزبر وانما | تلد الاسود الضاریات اسودا |
فان والده العلامة مؤلّف تقلیب المکائد وتشییدالمطاعن.
الی قوله:
وله قدّس سرّه کرامات مشهورة ومآثر مأثورة. انتهی.
وللمترجم خزانة کتب جلیلة وحیدة فی لکهنو بل فی بلاد الهند وهی احدی مفاخر العالم الشیعی جمعت ثلاثین الف کتاب بین مخطوط ومطبوع من نفائس الکتب وجلائل الآثار ولا سیما تصانیف أهل السنة من المتقدمین والمتأخرین حدثنی شیخنا العلامة المیرزا حسین النوری:
ان المترجم کتب الیه من لکنهو یطلب منه ارسال احد الکتب الیه. فاجابه الاستاذ بانه من العجیب خلو مکتبتکم من هذا الکتاب علی عظمها واحتواءها، فاجابه المترجم بان من المتیقن لدی وجود عدة نسخ من هذا الکتاب فیها ولکن التفتیش عنه والحصول علیه امر یحتاج الی متسع من الوقت. والکتاب الذی ترسله الی یصلنی قبل وقوفی علی الکتاب الذی هو فی مکتبی التی اسکنها. انتهی.
فمن هذا یظهر عظم المکتبة واتساعها. وحدثنی بعض فضلاء الهند:
ان احد اهل الفضل حاوی تألیف فهرس لها وفشل فی ذلک وقد اهدی الی بعض اجلاء الاصدقاء صورة جانب واحد من جوانبها الاربع وهو کتب التفاسیر وقد زرناه فادهشنا.
وبالجملة فان مکتبة هذا الامام الکبیر من اهم خزائن الکتب فی الشرق.
توفي رحمه الله فی لکنهو فی (18- صفر – 1306[ق]) ودفن بها وله تصانیف جلیلة نافعة تموج بمیاه التحقیق وللتدقیق وتوقف علی ما لهذا الحبر من المادة الغزیرة وتعلم الناس بانه بحر طامی لا ساحل له اهمها واشهرها عبقات‌الأنوار فی مناقب الأئمة الاطهار فارسی فی الامامة وهو أجل ما کتب فی هاذا الباب من صدر الاسلام الی الآن یقع فی اکثر من عشر مجلدات کبار کتبه فی الرد علی باب الامامة من التحفة الأثنی عشریة[1] اتیت فیه کل ما رده الدهلوی وانکره من الروایات والاحادیث من طریق العامة بایراد الخبر وذکر رواته من الصحابة والتابعین وتابعی التابعین الی المحدثین کل ذلک علی ترتیب القرون والطبقات. ویؤید ذلک کله بذکر الموثقین لطبقات الرواة حسب القرون ایضاً وقد خص مجلداً منه بحدیث «الطیر» ومجلدین فی حدیث «الغدیر» ومجلداً فی «الولایة» وآخر فی حدیث «أنا مدینة العلم» وآخر فی حدیث «التشبیه» وآخر فی حدیث ”انی مخلف فیکم الثقلین“ وعدة مجلدات أخر وقد طبعت کلها فی بلاد الهند ومهما أشدنا بذکر هذا الکتاب فأنا نعترف بالقصور عن أداء ما یستحقه من الثناء والاطراء وذلک فضل الله یؤتیه من یشاء.
من تصانیفه استقصاءالإفحام واستیفاء الانتقام فی ردّ منتهی‌الکلام لبعض العامة یدخل تحت عشرة مجلدات ایضاً طبع فی (1315[ق]) استقصی فیه البحث فی المسألة المشهورة بتحریف الکتاب وفی أحوال الحجة واثبات وجوده وشرح فیه أحوال کثیر من علماء اهل السنة وتکلم فی کثیر من رجالهم وفی بعض الاصول الدینیة والفروع العملیة المختلفة فیها أقوال علماء الفریقین وأثبت ما هو الحق منها فی جمیع ذلک، کما ذکرناه فی الذریعة[2].چ
وله ایضاً الشریعة الغراء فی الفقه من أول الطهارة الی آخر الدیات أثبت فیه المسائل الاجماعیة طبع؛ والشعلة الجوالة فی امر احراق المصاحف؛ طبع وشمس المجالس مجموعة من مراثیه لسید الشهداء علیه السلام فارسیة وعربیة کلها من الشعر الراقی؛ وشمع ودمع مثنوی طبع وصفحة الالماس فی الارتماس فی باب الغسل الارتماسی من الفقه؛ والطارف فی الالغاز والمعمیات؛ والعشرة الکاملة شرح فیه عشرة مسائل مشکلة طبع؛ وافحام اهل الدین فی ردّ ازالة الغین عدة مجلدات؛ واسفار الانوار عن وقائع افضل الاسفار وهو رحلته الی مکة وزیارته للعتبات بالعراق وله غیرها أیضاً. والأمر العجیب أنه ألف هذه الکتب النفائس والموسوعات الکبار، وهو لا یکتب الا بالحبر والقرطاس الاسلامیین لکثرة تقواه وتورّعه، وأمر تحرّزه عن صنائع غیر المسلمین مشهور متواتر.
وحدثنی الخل الصفی الحجة المغفور له المیرزا محمد الطهرانی العسکری عن السیّد حسین الیزدی الخطیب الحائری أنه قال کنت مسبوقاً بأن السیّد حامد‌حسین لا‌یطیق سماع المصائب المشجیة التی جرت علی جده الحسین وأهل بیته علیهم السلام ولذا لاتقرأ فی محضره فاتفق یوماً أنه دخل الحسینیة فی لکهنو حین قراءتی ولم أشعر به وقرأت بعض المصائب وإذا بالاصوات قد ارتفعت والکل یأمرنی بالتوقف عن القراءة. وبعد حین ظهر لی أن السیّد قد غشی علیه. هکذا کان المترجم فی أعلی مراتب العلم والعمل والتقوی والورع بالاضافة الی جهاده المتواصل.
ترجم مجملا فی التجلیات بعنوان أنه من تلامیذ المفتی محمد‌عباس وذکر أنه أهل لأن یکتب فی سوانحه العمریة کتاب مستقل. انتهی. لکن المترجم توفی قبل أستاذه المذکور بقلیل وطبعت مراثیه وهی سبعة عشرة قصیدة فی (1892 م) وألحقت فی آخرها قصیدة واحدة فی رثاء استاذه المفتی واعتذر هناک بأن مراثی المفتی بعد ما جاءت من العراق الی لکهنو فجزی الله العاملین فی حقل الدین خیر جزاء المحسنین انه أرحم الراحمین.
[1]. تألیف الشاه عبدالعزیز الدهلوی من علماء اهل السنة.
[2]. ج 2، ص 31.
