بسم الله الرحمن الرحیم
کتابنامه
اَلْفَوائدُ الرّضَویّة فی اَحْوالِ عُلَماء الْمَذْهَبِ الْجَعْفَریّة کتابی به زبان فارسی ـ عربی در مورد سرگذشت علمای شیعه امامیه، تألیف شیخ عباس قمی. محدث قمی در این کتاب دو جلدی که در سال ۱۳۳۳ق در مشهد به اتمام رسانده، نام ۱۲۰۱تن از علمای مشهور شیعه را آورده است. این اثر، نخستین بار در ۱۳۶۷ق به چاپ رسید و پس از آن دارای چاپ‌های متعدد گردید.
علامه میرحامد حسین در فوائد الرضویه
حامدحسین بن محمدقلي الموسوي الکنتوري الهندي[1]
السیّد الأجل، العلّامة والفاضل الورع الفهامة، الفقیه المتکلّم المحقّق، والمفسّر المحدث المدقق، حجة الإسلام والمسلمین وآیة الله في العالمین، وناشر مذهب آبائه الطاهرین، السیف القاطع والرکن الدافع، البحر الزاخر، والسحاب الماطر، الّذي شهد بکثرة فضله العاکف والبادي، وارتوی من بحار علمه الظمآن والصادي.
أمّا التفسیر، فهو بحره المحیط، وکشّاف دقائقه بلفظه الفائق علی الوسیط والبسیط.
وأمّا الحدیث، فالرحلة في الروایة والدرایة إلیه، والمعوّل في حلّ مشکلاته علیه.
وأمّا الکلام، فلو رآه الأشعري لقَرُبَه وقَرَّبه وعلم أنه نصیرالدین ببراهینه وحججه المهذّبة المرتبة.
وأمّا الأصول، فالبرهان لا یقوم عنده بحجة، وصاحب المنهاج لا یهتدي معه إلی محجّة.
وأمّا النحو، فلو أدرکه الخلیل لاتّخذه خلیلاً، أو یونس لأنس بدرسه وشفی منه غلیلاً.
| هو البحر، لا بل دون ما علمه البحر هو النجم، لا بل دونه النجم رتبة هو العالم المشهور في العصر والّذی هو الکامل الأوصاف في العلم والتقی محاسنه جلت عن ا لحصر وازدهی |
هو البدر، لا بل دون ما طلعته البدر هو الدر، لا بل دون منطقه الدرّ به بین أرباب النهی افتخر العصر فطاب به في کلّ ما قطر الذکر بأوصافه نظم القصائد والنثر |
و بالجمله وجود آن جناب از آیات الهیه و حجج شیعۀ اثنی عشریه بود. هرکس کتاب مستطاب عبقات‌الأنوار[2] که از قلم دُرَربار آن بزرگوار بیرون آمده مطالعه کند، می‌داند که در فن کلام، سیّما در مبحث امامت، از صدر اسلام تا کنون احدی بدان منوال سخن نرانده و بر آن نمط تصنیف نپرداخته. و الحق مشاهد و عیان است که این احاطه و اطلاع و سعۀ نظر و طول باع نیست، جز به تأیید و اعانت حضرت اله و توجه سلطان عصر. روحنا له فداه.
در سالی که با برادر عالم جلیل خویش _که نامش بیاید در ترجمۀ محمدقلی والد ماجدشان_ از هندوستان به زیارت اعتاب عالیه مشرّف گشتند با علمای عظام ملاقات مختبرانه کردند و از بین ایشان، شیخ ما محدث علیم ثقة الاسلام نوری نور الله مرقده را به حکم هم‌مشربی پسندیدند و ابواب دوستی ما بین ایشان مفتوح گردید، و از آن به بعد یکدیگر را به مکتوب یاد می‌کرد ند. تا آنکه در سنة 1306 ظاهراً جناب سید از دنیا درگذشت، و به اجداد طاهرین خود پیوست رضوان الله علیه لکن به مفاد:
| زنده است کسی که در دیارش | باشد خلفی بیادگارش |
جناب سید میر سید ناصرحسین[3] خلف آن بزرگوار، که در جمیع آنچه ذکر شد از علوم و کمالات وارث آن پدر و ثانی آن بحر زخار [و مصداق قول شاعر است که گفت:]
إن السردی إذا سری فبنفسه وابن السری إذا سری أسراهما
زحمات پدر را نگذاشت هدر رود و مانند پدر ماجد خویش مشغول تتمیم عبقات است و تا به حال چند جلد هم مبیضه فرموده و طبع شده أدام الباری برکات وجوده الشریف و أعانه لنصرة الدین الحنیف.
[1]. برای اطلاع بیشتر از شرح احوال و مراتب فضل، دانش و پرواپیشگی بزرگ‌ترین متکلم و عظیم‌ترین عالم نام‌آور دین، میرحامد‌حسین ر.ک: اصفهانی کاظمی، احسن الودیعه، ج 1، ص 104- 109؛ محلاتی، اختران تابناک، ص 528؛ میرحامد‌حسین، افحام الاعداء و الخصوم، مقدمه، ص 20؛ لکهنوی،تکلمۀ نجوم السماء، ج 1، ص 22 و ج 2، ص 24؛ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج 1، ص 347؛ امین، اعیان الشیعه، ج 4، ص 18 و ج 18، ص 381- 374؛ کحاله، معجم المؤلفین، ج 3، ص 178؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج 3، ص 377؛ آقا بزرگی تهرانی، الذریعة، ج 2، ص 31، ج 18، ص 126؛ ج 10، ص 23؛ دهخدا، لغتنامه، «حامد»، ص 149؛ میر حامدحسین، عبقات الأنوار ، (تعریب، تحقیق و تنظیم از سید علی حسینی میلانی)، مقدمه؛ حکیمی، میرحامد‌حسین؛ اعتماد‌السلطنه، المآثر و الآثار، ص 169؛ بغدادی، ایضاح المکنون (ذیل عبقات)؛ نوری، خاتمه مستدرک؛ خیابانی تبریزی، علماء معاصرین، ص 30- 34؛ شیروانی، سواطع الأنوار فی تقریظات عبقات الأنوار؛ القصائد المشکلة فی المرائی المشکله (شامل 17 قصیده، در سوک میرحامد‌حسین)؛ مؤلفین کتب چاپی، ج 2؛ قمی، هدیة الاحباب، ص177؛ ارمغان، دوره 27 (1377 ش) ش7، ص 313- 327، ش 8، ص353- 355 و ش 9، ص415- 419؛ امینی، الغدیر، ج 1، ص 156؛ آقا بزرگ تهرانی، نقباء البشر، ج 1، ص34؛ آزاد کشمیری، نجوم السماء، ص420؛ زرکلی، الأعلام زرکلی، ج 2، ص161؛ لکهنوی، نزهة الخواطر، ج 8، ص 99.
[2]. این کتاب بسیار ارزنده و کم‌نظیر با تحقیق آقای غلامرضا مولانا بروجردی در قم به چاپ سیده است. کلمۀ عبقات به فتح عین و کسر باء جمع عبقه است به معنای چیزی که بوی خوش دارد و کلمۀ «انوار» جمع نور _به فتوح نون و سکون واو_ به معنای گل یا گلِ سفید است. مقدمۀ عبقات، ج 1، ص 44 (پاورقی).
[3]. ترجمۀ محقّق متتبع شمس‌العلماء (1274- 1361ق) فرزند خلف و صالح میر حامدحسین در منابع زیر آمده است: عبقات‌الأنوار، با تعریب، تحقیق و تنظیم استاد سید علی حسینی میلانی؛ اعیان الشیعه، ص 49، 107- 108؛ امینی، معجم رجال الفکر و الادب، ص 390؛ قمی، هدیة الاحاب، ص 177؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ص 4، 144- 145؛ مقدمه عبقات الأنوار، ج 1، ص 62؛ گلپایگانی و استادی، سواطع الانوار، ص 84- 88؛ امینی، مقدمه افحام الاعداء و الخصوم؛ سبیکة اللجین فی مناقب السید ناصرحسین.
