بسم الله الرحمن الرحیم
ششمین پیش همایش کنگره بین المللی بزرگداشت علامه میرحامد حسین رحمه الله با لطف خداوند متعال و در سایه توجهات ولی عصر ارواحنا فداه ، به همت دبیرخانه کنگره برگزار شد.
این نشست در روز پنجشنبه هشتم آبانماه ، در محل بنیاد فرهنگی امامت و با موضوع «معرفی مؤسس مدرسه لکهنو ، مجدد الشریعه مرحوم علامه غفران مآب»صورت پذیرفت .
پس از تلاوت قرآن و خیر مقدم ، حاضرین از بیانات سخنران ویژه نشست ، حضرت آیت الله علیدوست استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم و عضو محترم جامعه مدرسین بهره بردند.
ایشان در سخنان خود که به موضوع «اقدامات اجتهادی علامه غفران مآب علیه الرحمه و نقد رویکرد اخباری گری در شبه قاره» اختصاص داشت، دو دلیل را برای انتخاب این موضوع برشمردند؛یکی مهم بودن نفس موضوع اخباری گری بود که در هیچ زمانی به تاریخ نپیوسته و دیگری ارتباط این موضوع با شخصیت مرحوم علامه غفران مآب است .
ایشان ضمن اشاره به کثرت اثار این دانشمند شیعه بیان داشت: علامه غفران مآب در مجموع کتابهایی که دارد دو اثر خالص اصولی دارد. یکی اساس الاصول است که در واقع با سبک اصولی ها و در رد اخباری گری نوشته شده است . در صفحه شش این کتاب ایشان می گوید برخی مطاعن به علامه حلی و امثال ایشان توسط صاحب فوائد مدنیه محمد امین استرابادی زده شده است که این کتاب به هدف پاسخ به این اشکالات نگاشته شده است.
کتاب دوم فوائدی در اصول بوده که در نهایت با عنوان «منتهی الافکار» نامیده شده است . جالب این است که ایشان در این کتاب خود را با میرزای قمی درگیر می کند که گرچه اصولی است اما از مدرسه انسداد است و علامه غفران مآب مخالفت ایشان با اکثر محققین را دلیلی بر نگارش این کتاب برشمرده است و لذا می توان گفت که منتهی الافکار در حقیقت تعلیقه ای بر کتاب قوانین الاصول مرحوم میرزای قمی است.
ایشان در همین راستا اشاره نمود: آنچه با نگاه به این دو اثر بسیار آموزنده است این است که جناب غفران مآب متوفای 1235 است و جناب میرزای قمی متوفای 1231 و این دو اندیشمند معاصر هستند. اینکه به لحاظ اخلاقی از سویی ایشان به کتاب قوانین مراجعه کرده و حجاب معاصرت ایشان را نگیرد و از سوی دیگر به لحاظ علمی اینکه توجه به آثار جدید داشته و به مطالعه و نقد به روز آن اهتمام ورزیده است بسیار جالب است و این نشان از غیرتمندی ایشان دارد. در این فضا و پس از حاکمیت سه قرن اخباری گری که بزرگان اخباری آمده اند و رفته اند و کسانی هم هستند که در عقیده خود بسیار جدی بوده تا جایی که شیخ حر عاملی شهادت فردی را که زیده الاصول می خوانده نمی پذیرفته و مرحوم بحرانی در جلد 18 الحدائق الناضره در بحث کتب ضلال کتابهای اصولی را از مصادیق کتب ضلال می داند و در چنین فضای علمی و اجتماعی این عالم بزرگ ظهور می کند و به نقد اخباری گری می¬پردازد. آثار علامه غفران مآب نشان می دهد که وی دارای استعداد فراوان و پشتکار بسیار و در راس همه برخوردار از اساتید بزرگ بوده است و شاگردی اساتیدی همچون بهبهانی ، بحرا لعلوم و صاحب ریاض بوده است از امتیازات ویژه ایشان به شمار می رود . نکته دیگر این است که ایشان هم با اخباری ها طرف است و هم بر جریان فکر انسداد تعلیقه می زند و این نشان از غیرت، همت و به روز بودن این عالم اندیشمند دارد.
استاد علیدوست در بخشی دیگر از بیانات خود به بررسی جریان تاریخی اخباری گری و فراز و فرودهای آن در دوره های مختلف پرداخته و تاثیر و تاثرهای این جریان فکری را مورد بررسی قرار دادند.
در بخش بعدی نشست سخنان دبیر کل مجلس العلمای هندوستان و امام جمعه شیعیان لکهنو، حجت الاسلام والمسلمین مولانا کلب جواد نقوی، پخش گردید که ایشان در این مجال به نقش بسیار ارزنده علامه غفران مآب و خاندان اجتهاد در رشد علمی و ارتقاء عملی شیعیان هندوستان و همچنین خدمات این مدرسه به جهان تشیع اشاره نموده و برگزاری این نشستها را بسیار ضروری برشمرد و از دست اندرکاران برگزاری این همایش تقدیر نمود.
در ادامه برنامه های پیش همایش جناب حجت الاسلام والمسلمین مهدی اسفندیاری ، دبیر علمی کنگره ، به ارائه گزارشی از آثار در دست احیای مدرسه کلامی فقهی شیعه در لکهنو پرداخته و تعداد و مراحل احیای هریک از این آثار را به استحضار حاضران رساند.
برنامه بعدی همایش پخش مستندی 15 دقیقه ای در تشریح جایگاه و خدمات خاندان اجتهاد بود.
سخنران بعدی نشست حجت الاسلام والمسلمین مولانا عاکف زیدی از فرهیختگان حوزوی کشور هندوستان بود که به تشریح نقش علامه غفران مآب و خاندان اجتهاد در مبارزه با انحرافات اعتقادی و اجتماعی در شبه قاره و سایر بلاد اسلامی پرداخت.
ایشان با برشمردن مقاطعی مختلف از تاریخ شیعه در هند به نقش آفرینی خاندان اجتهاد در این برهه از تاریخ اشاره نمودند. وی به این نکته اشاره کرد که وقتی به فعالیتهای این خاندان و شاگردان آن در عرصه های مختلف علمی ،اجتماعی و اقتصادی توجه می کنیم، می توان عنوانی جامع را برای این فعالیتها مطرح نمود و آن عبارت است از «پروژه تمدن سازی اسلامی در زیست بوم شمال هند» برای این ادعا ایشان به ارائه شواهدی از زندگی خاندان اجتهاد پرداخت.
وی ادامه داد: در دوره خود علامه غفران مآب می توان به برپایی نماز جماعت و به ویژه نماز جمعه اشاره نمود . شیعیان در این دوره در این اندیشه بودند که شیعه با توجه به شرایط و جایگاه اجتماعی که در آن به سر می برد نمی تواند بروز و نمود جمعی و اجتماعی داشته باشد. این باور گرچه در ابتدا شاید موجه و قابل قبول بوده باشد اما در ادامه و با توجه به برقراری حاکمیتهای محلی شیعه و قدرت یافتن حاکمان شیعی یک انحراف به شمار می رفت که مرحوم علامه غفران مآب با رونق بخشیدن به نماز جماعت و برپایی نماز جمعه به این انحراف پایان داد.
انحراف دیگر در این زمینه از نظر سخنران محترم این بود که جامعه شیعی با به قدرت رسیدن حاکمان شیعه اوده شاید در این اندیشه بودند که اکنون مجال جبران ظلمهای گذشته و انتقام کشی از جامعه اهل سنت باشد. علامه غفران ماب با فراست کامل از این مهم جلوگیری می نماید و با وجود اینکه در عرصه علمی به نگارش ردیه بر اندیشه های اهل سنت و به ویژه وهابیت همچون ردود تحفه اثنا عشریه می پردازد، در عرصه اجتماعی از بروز تنشها و درگیری های اجتماعی جلوگیری می نماید. تا آنجا که یکی از شخصیتهای تندرو مبلغ وهابیت به نام سید احمد بریلوی اجازه می یابد که در ان زمان به لکهنو امده اندیشه های خود را ارائه نموده و بدون هیچ تهدیدی آنجا را ترک نماید. این نکته حاکی از توجه علامه غفران مآب به ضرورت حفظ آرامش و نظام اجتماعی به منظور پایه ریزی تمدن اسلامی است.
شاهد دیگر اینکه در مقاطعی و به جهات مختلف حاکمان شیعی اوده تصمیم می گیرند که استقلال خود را از دربار حاکمان مغول دهلی اعلام نمایند که این مسأله بالاخره در 1820 میلادی اتفاق می افتد. در این زمینه انگلیسیها تصمیم می گیرند که پادشاهان شیعه را خود تاجگذاری نمایند و نشان دهند که این حاکمان عملا در سیطره آنها هستند اما علامه غفران مآب با قدرت و نفوذی که داشت از این مسأله پیشگیری نمود و تاجگذاری را خود بر عهده گرفت و به جایگاه روحانیت شیعه در آن دوره رسمیت و عظمت بخشید .
اما در دوران پس از ایشان و در زمان فرزندش علامه سلطان العلماء و در دوران قیام 1857 و 1858 شمال هند بر علیه استعمار انگلیس ، لکهنو به مهمترین نقطه مقاومت در شبه قاره تبدیل می شود. در همین اثنا واجد علیشاه که در آن زمان از حکومت خلع شده بود در کلکته بود تا روانه لندن شده و آنجا تقاضا کند که حکومتش به او اعاده شود یعنی پس از قیام مردم بر علیه استعمار بازهم برخی از نخبگان جامعه شیعی در صدد بودند که به استعمارگران اعتبار ببخشند و حاکمیت خود را از ایشان طلب کنند. در این شرایط بود که سلطان العلماء تمام سرمایه اجتماعی شیعه در لکهنو را به میدان آورد تا از این مسأله جلوگیری نماید و در حالی که دهلی تنها 4 ماه در نهضت ضد استعماری مقاومت نمود ، لکهنو با رهبری عالمان شیعی بیش از یک سال به نهضت خود ادامه داد.
نمونه دیگر از این مبارزات جناب آقا حسن بود که پس از شکست نهضت هندوستان در برابر استعمار، در حالی که از سویی جریان دیوبندیه مسیر ارتجاع و کنار گیری از دنیای مدرن و در حقیقت توقف در سنتهای گذشته را برای بازسازی خود و مقابله با استعمار در پیش گرفته بود و از سوی دیگر جریان علیگر و سِر سید به دنبال ادغام در دنیای مدرن و عدم مقابله با استعمار بود، ایشان مسیری میانه را برای جامعه شیعی گشود که در عین بهره برداری از مواهب دنیای مدرن ، از همراهی با استعمار به دور باشند.
شاهد آخر که توسط مولانا عاکف زیدی در خصوص مبارزه خاندان اجتهاد با انحرافات بیان شد، معرفی شخصیت امام حسین علیه السلام و حادثه کربلا به عنوان نمونه بشریت و نماد انسانیت برای الگوگیری بود.
دانلود فایل صوتی 
برنامه بعدی این پیش همایش نشستی علمی بود که در آن به بررسی ابعاد کلامی و جایگاه آثار و شخصیتهای علمی این مدرسه به ویژه خاندان اجتهاد پرداخته شد.
در این مجال حجت الاسلام والمسلمین اسیف جایسی مدیر موسسه نور هدایت هندوستان و از محققین حوزه تراث خاندان اجتهاد در سخنانی که به زبان اردو و به همراه ترجمه ارائه گردید، ابعاد شخصیتی و علمی علامه غفران مآب و فرزندان ایشان را تشریح نمودند.
همچنین حجت الاسلام والمسلمین مختاری رئیس مرکز کتابشناسی شیعه این خاندان را مثل کلمه طیبه در قرآن کریم برشمردند که عظمت کار ایشان را در محورهای زیر دانستند:
1. تبدیل آن منطقه جغرافیایی به حوزه علمی قوی شیعی که به لحاظ علمی بسیار قدرتمند شد و کتابهای کلامی بسیار قوی در آن نگاشته شد تا آنجا که بزرگان علمی نجف مانند صاحب جواهر از ایشان در ابعاد علمی و عملی استمداد می طلبیدند. به عنوان نمونه مرحوم صاحب جواهر در چندین نامه از فرزند مرحوم غفران مآب می خواهد که اثار علمی پدرش را برای ایشان بفرستد و علاوه بر آن نسخه محشای جواهر را که خود تدوین نموده بود برای یررسی برای ایشان می فرستد.
2. جمع آوری منابع و آثار فراوان علمی در آن منطقه
3. پرورش عالمان بزرگ از خاندان اجتهاد و خاندان عبقات و دیگر بزرگان شیعه
4. تامین مالی حوزه نجف و کربلا و تلاش برای آباد ساختن این شهرها و برطرف کردن نیازهای مادی عالمان شیعه در این خطه
این همه در حالی است که ایشان 35 ساله بود که پس از تحصیلات از نجف به هند برگشت و تنها حدود هفتاد سال عمر نمود. و این مصداق آیه «و جعلنی مبارکا اینما کنت» است.
آخرین سخنران این نشست حجت الاسلام و المسلمین دکتر سبحانی رییس محترم کنگره بین المللی علامه میرحامد حسین بود که با توجه به ضیق وقت به مرو ر و جمع بندی مباحث پرداختند و نکاتی را اشاره نمودند.
ایشان اشاره کردند که تعبیر مدرسه کلامی فقهی شیعه در لکهنو حقیقتی است که رفته رفته بر ما در حال آشکار شدن است و عظمت آن در آینده و پس از تحقیقات گسترده تر کشف خواهد گردید. بی تردید می توان گفت هیچ محقق کلامی نیست که در بابی از ابواب کلامی تحقیق نماید و بی نیاز از تراث این مدرسه باشد و این نشان از عظمت علمی این مدرسه دارد.
ایشان برگزاری این همایش ها را نقطه آغازی برای فعالیتهای علمی برشمردند که لازم است با تربیت و پیگیری پژوهشگران تلاشگر زمینه ای برای گسترش این اندیشه ها و آثار فراهم نماید.
