به همت دبیرخانه کنگره بین المللی علامه میرحامد حسین رحمه الله و با همکاری بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی چهارمین پیش نشست این کنگره در جوار بارگاه ملکوتی ثامن الحجج علیه السلام برگزار شد.
در این نسشت که با حضور و استقبال گرم پژوهشگران علاقه مند و در محل تالار شیخ طوسی بنیاد پژوهشها برگزار شد، میهمانان محترم به معرفی شخصیت علامه میرحامد حسین ، اساتید ایشان و همچنین بیان شرایط اجتماعی عصر حیات این اندیشمند جهان شیعه پرداختند.
در ابتدای این نشست که در ساعت هشت و سی دقیقه و با قرائت قرآن شروع شد ابتدا حجت‌الاسلام علی جلاییان اکبر نیا معاون پژوهشی بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی ضمن بیاناتی حضور مهمانان و مدعوین محترم را خیر مقدم گفتند. و در ادامه حجت الاسلام و المسلمین دکتر سبحانی دبیر علمی کنگره بین المللی علامه میرحامد حسین به ایراد سخن پرداخت.
وی در بیانات خود گفت: این نشست به پاسداشت بزرگانی تشکیل شده که ما علی‌رغم اینکه مدیون ایشان و مرهون تلاش‌های ایشان هستیم اما این شخصیت‌ها حتی در آشیانه خود، یعنی در خراسان نیز ناشناخته هستند.مدرسه کلامی – فقهی شیعه در لکهنو در شمال هند و در قرن ۱۳ پایه‌گذاری شد و ریشه در خراسان بزرگ داشت.
دبیر علمی کنگره بین المللی علامه میرحامد حسین، ضمن اشاره به همایشی که به منظور معرفی و بزرگداشت این مدرسه در لکهنو برگزار شد گفت:
در آن همایش به تفصیل درباره شخصیت موسس این مدرسه مرحوم سید دلدار علی غفران مآب سخن گفته شد و 9 ویژگی و شاخصه برای این مدرسه برشمردیم و این نتیجه گرفته شد که مدرسه لکهنو، پس از مدرسه اصفهان که پایه گذار جریانی بزرگ در جهان تشیع شد، بزرگترین حرکت شیعی تا زمان ماست. تعالیم این مدرسه که ریشه در مدارسی مانند نجف و خراسان داشته و برگرفته از تمام میراث کلامی مدارس شیعه در گذشته خود بود، در آثاری گنجانیده شد که اکنون در اختیار ماست. کتاب عمادالاسلام، اثر ارزشمند علامه غفران مآب، کتابی بی‌نظیر در وسعت معلومات و روش استدلال است. این مدرسه رویکرد سابق شیعیان هند را که مبتلا به دو جریان مخرب اخباری گری و صوفی گری بود اصلاح نمود و تشیع فقاهی و کلامی را پایه‌گذاری کرد.
حجت الاسلام والمسلمین دکتر سبحانی ادامه داد:
از بد اقبالی های شیعه این بوده که میراث شخصیت‌ها و هویتشان دچار کم رنگی شده و به انزوا رفته اند. باید غصه خورد، وقتی بزرگانی از شیعه هستند که نام و میراث علمی آنها را در فهارس نمی¬بینیم اما اگر نمی‌توانیم میراث سده‌های نخستین را احیاء کنیم می‌توانیم لااقل میراث عالمان دوران نزدیک به خود را احیا نماییم. مدرسه کلامی فقهی شیعه در لکهنو از این موارد است و ما وظیفه داریم آثار آن را احیا کنیم. ضرورت احیای میراث این مدرسه از آن جهت است که در درون این مدرسه، غیر از امامت و ولایت که نقطه اوج و درخشان آثار است، شاهد آثار دیگری در علم اصول و فقه هستیم که در نوع خود قابل توجه هستند. انتشارآثار این مدرسه در یک دوره کوتاه به صورت سنگی و ناقص انجام شده و در ادامه به همت بزرگانی همچون حضرت امام رحمه الله که در واقع اولین احیاگر کتاب عبقات الانوار بودند و همچنین مرحوم بروجردی بخشی از این آثار احیا و تجدید چاپ شد ولی به دلایل مختلف متوقف گردید. در ادامه نیز اکنون بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی آغازگر این حرکت شد و با همکاری موسسات دیگر دست به این اقدام مهم زدند و در حال حاضر نزدیک به ۱۰۰ جلد از آثار این مدرسه درحال احیاست که بخشی به اتمام رسیده و بخشی هنوز در مسیر اتمام فرایند است.
به گزارش دبیرخانه کنگره بین المللی علامه میرحامد حسین، سخنران ویژه این جلسه حضرت آیت الله سید جعفر سیدان بود
ایشان در آغاز سخنان خود به مسئله هدایت و نقش آن در حیات انسانی اشاره نمود و در این زمینه گفت مهمترین مسئله در زندگی انسان مسئله شناخت صحیح و حرکت بر اساس شناخت صحیح است که در تعابیر دینی از آن به هدایت یاد می شود. هیچ مسئله ای در زندگی انسان مهم تر از هدایت نیست همان طور که خطرناک ترین مسئله نیز در طرف مقابل آن، یعنی ضلالت است. ضرورت و اهمیت مسئله هدایت به حکم عقل و نقل از مسائل مستدل و بدیهی دین است تا آنجا که می توان گفت تصور صحیح آن تصدیق ضرورت را نیز به دنبال خواهد داشت. این مسئله به قدری مهم است که در سوره حمد که امام رضا علیه السلام فرموده اند گوهری نفیس تر از آن در گنجینه عرش الهی وجود ندارد، تنها چیزی که خداوند به بندگانش تعلیم می دهد که آن را از من بخواهید مسئله هدایت است.
ایشان ادامه داد: بر اساس همین نکته کسانی که در مسیر هدایت نقش دارند از جایگاه و عظمت ویژه‌ای برخوردار خواهند بود و امتیاز و ارزش آن ها خاص است. باید بدانیم که محوریت مسئله هدایت که در همه-ی ابعاد اعتقادی، اخلاقی، عملی، اجتماعی، فردی، اقتصادی و عبادی گسترده است با قرآن و عترت است. قرآن و عترت مرکز هدایت و منبع شناخت صحیح در همه ابعاد است و در این میان مسئله محوری برای حفظ همه جانبه این امور ولایت است. کمال دین ، تمام نعمت هدایت و محور رضایت‌مندی الهی از دین اسلام ولایت است.
حضرت آیت الله سیدان فرمود: با توجه به اهمیت مسئله هدایت و محوریت ولایت، کسانی نیز که در این مسیر و برای معرفی ولایت گام برداشته‌اند از شأن و جایگاه متفاوتی برخوردار هستند. ایشان در این زمینه به روایتی از امام هادی علیه السلام اشاره کرد که در مجلسی، حضرت یکی از حاضران را که جوان تر از همه بود بسیار مورد تکریم و محبت قرار داد. وقتی از علت آن سوال شد حضرت با اشاره به آیه « يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ» ، آن جوان را عالم ترین فرد جمع دانستند که به ویژه در امر دفاع از ولایت و حقیقت، از همه توانمندتر است و از همین رو داری جایگاهی برتر و قابل تکریم بیشتر است.
سخنران ویژه چهارمین پیش نشست کنگره بین المللی علامه میرحامد حسین فرمود:
محفلی که امروز به مناسبت بزرگداشت شخصیت علامه میرحامد حسین برگزار شده است بسیار مغتنم است. چرا که اثر مهم این شخصیت برجسته یعنی کتاب عبقات الانوار اثری است که می‌توان گفت در موضوع دفاع از ولایت اثری بی نظیر است. وی ادامه داد: آنچه در ارکان دین از نماز، روزه، حج و جهاد مطرح شده است، همه، قابلیت اسقاط، تبدیل یا نیابت دارد، به جز ولایت که هیچ عذری درمورد آن پذیرفته نیست. مرحوم علامه میرحامد حسین شخصیتی است که در این زمینه اثر وی اثری چشمگیر و محیرالعقول است. چگونه فردی می تواند در طول حیات خود چنین کتابی در موضوع ولایت بنویسد و شبهاتی که دهلوی مطرح نموده بود را چنان پاسخ دهد که جای هیچ اشکالی از سوی مخالفین باقی نگذارد.
ایشان در خصوص جایگاه بالای این شخصیت و اثر ارزشمند آن به کلام علامه امینی توجه داد که می فرماید:
«و هذا السید الطاهر العظیم کوالده المقدس سیف من سیوف الله المشهورة على أعدائه، و رایة ظفر الحق و الدین، و آیة کبرى من آیات الله سبحانه، قد أتم به الحجة، و أوضح به المحجة. وأوضح المحجة»
و تاکید نمود که چنین شخصیتی لازم است بیشتر و بهتر از این به جایگاه و آثارش توجه شود. چنین عالمی از جمله افرادی است که روایت در مورد آنها می فرماید:
قال رسول الله (ص) : إنّ العبد إذا خرج في طلب العلم ناداه الله عزّ وجلّ من فوق العرش : مرحبا بك يا عبدي !.. أتدري أي منزلة تطلب ؟.. وأي درجة تروم ؟.. تضاهي ملائكتي المقرّبين لتكون لهم قرينا ، لأُبلّغنّك مرادك ولأُوصلنّك بحاجتك ..
فقيل لعلي بن الحسين (ع) : ما معنى مضاهاة ملائكة الله عزّ وجلّ المقرّبين ليكون لهم قريناً ؟.. فقال (ع) : أما سمعت قول الله عزّ وجلّ :
{شهد الله أنه لا إله إلا هو والملائكة وأولوا العلم قائماً بالقسط لا إله إلا هو العزيز الحكيم } فبدأ بنفسه ، وثنّى بملائكته ، وثلّث بأُولي العلم الذين هم قرناء ملائكته
حضرت آیت الله سیدان به عنوان حسن ختام سخنان خود به بیان نکته ای در مورد آیه ولایت پرداخت و آن اینکه در نگاه اول این آیه یک مفهوم عام دارد که ولایت را مربوط به کسانی می داند که اقامه نماز می کنند و در حال رکوع زکات می دهند و اختصاص این بخش از آیه به امیرالمومنین علیه السلام از روایات متعدد با منابع و مدارک متعدد دانسته میشود اما توجه دقیق در آیه نشان می‌دهد که مسئله، قضیه خارجیه است و نه قضیه حقیقیه که کلی بوده و مصداقش به طریق دیگری معین شود. چرا که در هیچ فقه و شریعتی زکات در حال رکوع یک امر مستحب به شمار نیامده که افراد مختلف در صدد عمل به آن باشند و مسأله ای کلی باشد، بلکه ظاهر عمل، اتفاق و عملی خاص و منحصر به فرد است که آیه درصدد اشاره به آن است.
ایشان در پایان ضمن تقدیر از جمع حاضر و تشکیل این نشست در تکریم شخصیت علامه میرحامد حسین، بر ضرورت تشکیل بیشتر چنین جلساتی تاکید فرمود.
برنامه بعدی، نشست هم اندیشی بود که با حضور حجج اسلام مهدوی پور ، سبحانی و مهدوی راد برگزار شد.
در این قسمت از برنامه ابتدا حجت الاسلام و المسلمین مهدوی پور نماینده مقام معظم رهبری در هند به تشریح زمانه و فعالیتهای عالمان شیعی هند در قرن 12 و 13 پرداختند.
ایشان در سخنان خود گفت: کار در احیای تراث شیعه بسیار سخت است. مخصوصاً اینکه در یک دوره بخشهایی از آثار شیعیان از بین رفته و بخشی هم نیاز به دقت فراوان برای احیا دارد. واقعیت این است که در هندوستان در یک دوره صد ساله از اواخر قرن 12 تا اواخر قرن ۱۳ متکلمان بزرگی از اندیشمندان شیعه حضور داشتند. ۵۰ متکلم عالی مقام که با دقت تمام و عالمانه و عاشقانه کتاب هایی ارزشمند را تدوین کردند. موسس این مکتب مرحوم سید دلدار علی غفران مآب بود که فرزندان و شاگردان وی نیز راه او را ادامه دادند. در مجموع خاندان مرحوم غفران مآب ۲۰ مجتهد داشت که در مقبره غفران مآب مدفون هستند.و گذشته از این خاندان در طول ۱۵۰ سال بیش از ۱۵۰ مجتهد از علمای شیعی در هند حضور داشتند که برخی در نجف اشرف و برخی دیگر در خود هند تحصیل کرده بودند. از مجموع این افراد ۳۲ نفر صاحب رساله و مرجع تقلید بودند. این عالمان بسیار قوی به تقویت مباحث کلامی پرداختند و علم کلام توسط ایشان در شبه قاره گسترش یافت.
حجت الاسلام و المسلمین مهدوی پور پیشنهاد نمود که بسیار شایسته است مجموعه موسسات دست اندرکار، کتابهای کلامی شیعه در هندوستان را جمع آوری و احیاء و در نرم افزاری منتشر کنند که این عمل می‌تواند به ماندگار شدن این آثار به عنوان منابع و اسناد شیعی در علم کلام کمک نموده و این میراث گرانبها را در دسترس محققین قرار دهد. آثاری که طبق بررسی های به عمل آمده فقط در مباحث کلامی و مستقل از مباحث تفسیری و فقهی حدود ۲۰۰ جلد می شود.
نماینده مقام معظم رهبری در هند، در ادامه به فعالیت های برخی از عالمان شیعه در این خطه اشاره نمود. وی از خاندان مرحوم غفران مآب نام برد که نسل به نسل این راه را ادامه دادند. بزرگانی مانند سید محمد سلطان العلما، سید حسین سید العلما، سید علی رئیس العلما، که ۷ جلد تفسیر نوشته است و سیدحسن ملاذ العلما، صاحب کتاب حدیقه سلطانیه و همچنین نوه ایشان سیدمحمدهادی عمده العلما و سید مرتضی فرزند سلطان العلما مشهور به خلاصه العلما و سید محمدباقر فرزند دیگر سلطان العلما، معروف به صفوه العلما. در مورد سلطان العلما باید گفت که وی حکومت ولایت فقیه را عملا در حکومت اوده به اجرا در می آورد.
حکومت اوده حکومتی است که در شمال هند ۱۳۰ سال حضور داشت و بعدها به دست انگلیسیها از بین رفت. در این دوره حاکمان شیعی عالمان را تشویق نمودند که به نجف رفته و تعلیم و تربیت شدند و پس از برگشت آنها به هند اثر های ارزشمندی تدوین شد و عالمان در حکومت مشارکت نمودند. طبق اسناد تاریخی در بین وزرای برخی از حاکمان اوده ۶ مجتهد بوده است.
نماینده محترم مقام معظم رهبری در هند در ادامه حاضران را نسبت به چند نکته توجه داد.
نکته اول توجه به این مسأله بود که حرکت عظیمی که جهت معرفی تشیع در آن زمان در هندوستان انجام شد باعث شد که در سراسر شبه قاره هند اثر گذاشته و مسلمانان به تشیع تشویق شوند. بر همین اساس بود که کتاب تحفه اثنا عشریه توسط شاه عبدالعزیز دهلوی نوشته شد. عبدالعزیز در مقدمه این کتاب که مشهورترین کتاب در رد تشیع است چنین می آورد که من دیدم در هیچ خانه ای از خانه مسلمانان نیست الا اینکه گرایش به تشیع پدید آمده است و برای جلوگیری از این موج تمایل به شیعه بود که این کتاب را تدوین کرد. این کتاب کتابی علمی نیست اما به صورت گسترده منتشر شده و به زبان‌های مختلف در حال حاضر نیز نشر داده می شود. نکته قابل توجه در این مورد این است که علمای شیعه در عکس العمل نسبت به انتشار این کتاب، به جای صدور بیانیه، عالمانه به صحنه آمدند و به نقد و پاسخ این کتاب سراسر تهمت پرداختند. اولین کسی که نقد این کتاب را انجام داد، میرزا محمد کامل کشمیری سبزواری الاصل بود که کتابی با نام نزهه اثنا عشریه نگاشت. این کتاب در ۱۲ جلد در رد ابواب مختلف تحفه اثنا عشریه نگاشته شد و منشأ شهادت این عالم بزرگوار که به شهید رابع شهرت یافت نیز نگارش همین کتاب بود. در ادامه نیز مرحوم دلدار علی پنج جلد کتاب در این زمینه نوشت. همچنین فرزند او سلطان العلما و شاگرد او مفتی محمد عباس شوشتری نیز در نقد عالمانه این کتاب تلاش نمودند.
اما در بین نقد های تحفه اثنا عشریه به ویژه در باب هفتم جامع‌ترین اثر مربوط به مرحوم علامه میر حامد حسین بود. وی که استوانه تقوا و فانی در ولایت بود در آن زمان و با آن امکانات اندک، عاشقانه فعالیت کرد.وی به یمن، عراق، حجاز و مصر سفر نمود و با جمع آوری اسناد و مدارک مختلف کتاب عبقات الانوار را نگاشت.
اتفاق مهم دیگری که در اثر فعالیتهای علمی ایشان تحقق یافت، شکل‌گیری کتابخانه بزرگی بود که منابع فراوان داشت و علامه امینی برای نگاشتن الغدیر به هند سفر نمود و از کتابخانه ناصریه در لکهنو و دیگر کتابخانه های هندوستان به ویژه در حیدرآباد استفاده نمود.
بنا بر این درس آموزنده از این مدرسه این است که در وقت نیاز عالمان دین باید عملا وارد میدان شده و به رفع شبهات دینی جامعه بپردازند.
نکته دیگر که در بیانات حجت الاسلام والمسلمین مهدوی پور مورد توجه قرار گرفت این بود که با توجه به تنوع ادیان و مذاهب در هندوستان عالمان دینی خود را برای پاسخگویی در مسائل علمی به‌صورت اجتهادی آماده کردند و محصول آن آثار علمی متعددی شد که اکنون به عنوان منابعی در اختیار ما قرار دارند. آثاری مانند عبقات الانوار که احیای آن نزدیک به ۵۰ جلد میشود.
حجت الاسلام والمسلمین مهدوی پور در ادامه کلام خود از بزرگان و موسساتی که نسبت به احیای آثار مدرسه علمی شیعه در هند اقدام نمودند بسیار تقدیر و سپاسگزاری نمود. ایشان در ادامه به وظیفه سنگینی که بر عهده علمای شیعه در عصر حاضر است اشاره نمود و ادامه داد که حرکت قابل تقدیری در این زمینه آغاز شده است اما با وجود این که کتاب عبقات الانوار در هندوستان تدوین شده اما در حال حاضر در هیچ کتابخانه‌ای در این کشور مشاهده نمی شود. لذا احیای آن ضرورتی بسیار مهم به شمار می‌رود. تاثیر عالمان شیعه بر فرهنگ هند در دوره خود باعث شده است که اکنون نیز ایامی مانند روز عاشورا و روز شهادت امام علی امیرالمومنین علیه السلام در هند تعطیل رسمی گردد و این به برکت فعالیتهای خالصانه عالمان شیعه بوده است و باید حفظ شود. علاوه بر این از مجموع ۲۵۰ میلیون مسلمان در هند با وجود اینکه ۴۰ میلیون شیعه وجود دارد اما مابقی که اهل سنت هستند محب اهل بیت بوده و ولایت معنوی و علمی اهل بیت علیهم السلام را قبول دارند و این خود نشان از لزوم فعالیت جهت معرفی اندیشه شیعه و اهل بیت علیهم السلام در این دیار دارد که همتی مضاعف را می طلبد.
پس از آن حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدوی راد استاد حوزه و دانشگاه به بیان دیدگاه های خود پرداختند.
وی ابتدا به بیان شمه ای از تاریخ تشیع در هند و چگونگی شکل گیری مدرسه کلامی شیعه در هند پرداخت. ایشان حاضرین را به مطالعه دو کتاب تاریخ اجتماعی فکری شیعه اثناعشری در هند، اثر سید اطهر عباس رضوی و همچنین کتاب تمدن اسلامی در جنوب آسیا نوشته بورجور آواری و ترجمه افسانه منفرد دعوت نمود.
ایشان پیشینه ارتباط اعراب با هند را به قبل از اسلام و به هدف تجارت برشمرد که پس از اسلام نیز این ارتباطات گسترده شده و به همراه عوامل متعدد به گسترش اسلام در هند انجامید. از دیدگاه ایشان شیعه با گرایش زیدیه و در ادامه با گرایش اسماعیلیه وارد حوزه هندوستان می شود و اما مهمترین عامل گسترش تشیع در هند مهاجرت سادات ایرانی در دوره مغول و بعد از آن و فعالیتهای عالمانی مانند قاضی نورالله شوشتری در این خطه بود.
حجت الاسلام والمسلمین دکتر مهدوی راد به تشکیل مدرسه سنی دهلی و در مقابل آن مدرسه شیعی لکهنو اشاره نموده و در ادامه ویژگی های مدرسه کلامی فقهی شیعه در لکهنو را برشمرد.
اولین ویژگی از نظر این استاد حوزه و دانشگاه این است که سرتاسر زندگی عالمان و بزرگان این مدرسه را اخلاص فرا گرفته است و ایشان در حق و حقیقت محو شده و هدفی جز دفاع از حق نداشتند. تا آنجا که نقل می شود، مرحوم علامه میرحامد حسین با همه عظمت و بزرگی که داشت برای به دست آوردن کتاب مورد نیاز خود برای پاسخ دادن به شبهات دهلوی، حاضر شد به صورت گمنام کارگری خانه عالم سنی را به عهده بگیرد.
دومین ویژگی این مدرسه در کلام ایشان ، مرزبانی، دیده‌بانی و هوشیاری عالمان شیعه بود. ایشان در این زمینه به این روایت اشاره نمود :
»عُلَماءُ شيعَتِنا مُرابِطونَ فِي الثَّغرِ الّذي يَلي إبليسَ و عَفاريتَهُ ، يَمنَعونَهُم عَنِ الخُروجِ عَلى ضُعَفاءِ شيعَتِنا ، و عَن أن يَتَسَلَّطَ عَلَيهِم إبليسُ و شيعَتُهُ »
دکتر مهدوی راد عالمان مدرسه شیعه در هند را مصداق کامل عمل به این روایت برشمردند و در این زمینه به عنوان نمونه گفت:
کتاب نهایه العقول فخر رازی از کتابهای بسیار پر کاربرد اهل سنت بود که در مدارس آنها تدریس می‌شده است و مرحوم علامه غفران مآب، کتاب مرآة العقول یا همان عماد الاسلام را در ۲۰ جلد در نقد و بررسی تفصیلی کتاب نهایه العقول فخر رازی نوشت.
کتاب دیگر قابل توجه از این مدرسه کتاب تشیید المطاعن است که نوشته سید محمد قلی پدر مرحوم میرحامد حسین است و در آن به تفصیل و به طور کامل به مقابله با عقاید و دیدگاه های مخالف شیعه پرداخته شده است.
نمونه دیگر این مرزبانی و دیده بانی هوشیارانه، کتاب استقصاء الافحام مرحوم علامه میرحامد حسین است. وقتی حیدرعلی فیض‌آبادی کتاب منتهی الکلام را نوشت در مورد آن می‌گوید:
«و لما کان هذا الکتاب بحیث یقول کل من وقف علیه موافقا کان او مخالفا قد بلغ النهایه و الغایه القصوی فی البحث سمیته منتهی الکلام»
مرحوم علامه میرحامد حسین با نوشتن کتاب استقصاء الافحام چنان بر کمر این کتاب زد که دیگر بلند نشد.
سومین ویژگی این مدرسه از دیدگاه حجت الاسلام و المسلمین مهدوی راد، نهضت متن گرایی و استناد گرایی بود که در این مدرسه به راه افتاد. عالمان این مدرسه دقیقاً متن ها را دیده و استناد می کردند و منابع گسترده را کاویده و از هر زاویه ممکن برای نقد و بررسی ورود می‌کردند. به عنوان مثال بحث واژه «مولی » در عبقات الانوار را می‌توان ملاحظه نمود. چگونه مرحوم علامه تمام احتمالات و اقوال مختلف را یکی یکی و تا انتها بررسی می کند و به سراغ قول و دیدگاه دیگر می رود. در کتاب تشیید المطاعن نیز مرحوم سید محمد قلی در بررسی مطاعن خلفا از تاریخ، قرآن، روایت، تفسیر، آرای کلامی خود اهل سنت و امثال آنها بهره می برد و چنان فضا را بر مخالف می بندد که دیگر هیچ حرفی برای گفتن باقی نمی ماند.
ویژگی چهارم این مدرسه فراموش نکردن رقیب و ضعیف نشمردن او و بلکه یاری اوست. در مواردی مشاهده می¬شود برای اینکه به شبهه فردی جواب دهند، آن را به گونه ای ضعیف تبیین می کنند تا کار برای تخریب و پاسخ به آن شبهه آسان شود ولی در آثار این مدرسه برای نقد سخنان رقیب ابتدا چنان به تبیین و توضیح آن می‌پردازند که شاید می توان گفت خود آنها هم نمی توانستند به این دقت شبهه را بیان نمایند و پس از این تبیین بود که شبهه را از اساس مورد نقد و ابطال قرار می‌دادند. نمونه این کار را می توان در دقت علامه میرحامد حسین در بررسی سند و دلالت حدیث ثقلین و اثبات امامت اهل بیت علیهم السلام از طریق آن مشاهده نمود.
ویژگی دیگری که در سخنان حجت الاسلام والمسلمین مهدوی راد ارائه شد گستردگی میدان بحث و استفاده از منابع فراوان و متعدد در اثبات مطالب است. در تمامی کتابهای موجود در این مدرسه آثار و منابع متعدد و فراوان برای اثبات مطلب مورد نظر، به کار برده شده است و تمام موضوعاتی که می‌توانست ارتباط به مطلب داشته باشد از منابع مختلف در این آثار ارائه شده است.
ششمین و آخرین ویژگی در این مدرسه مظلومیت است که قصه پر غصه همیشه تاریخ شیعه است و این مدرسه با وجود برخورداری از آثار ارزشمندی مانند عماد الاسلام و عبقات الانوار ، همچنان از ناشناختگی و غربت رنج می برد. ایشان با اشاره به روایت زیر
مَنْ کانَ هَمُّهُ فِی کسْرِ النَّوَاصِبِ عَنِ الْمَسَاکینِ مِنْ شِیعَتِنَا الْمُوَالِینَ لَنَا أَهْلَ الْبَیتِ یکسِرُهُمْ عَنْهُمْ وَ یکشِفُ عَنْ مَخَازِیهِمْ وَ یبَینُ عَوْرَاتِهِمْ. وَ یفَخِّمُ أَمْرَ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیهِمْ جَعَلَ اللَّهُ هِمَّةَ أَمْلَاک الْجِنَانِ فِی بِنَاءِ قُصُورِهِ. وَ دُورِهِ یسْتَعْمِلُ بِکلِّ حَرْفٍ مِنْ حُرُوفِ حُجَجِهِ عَلَی أَعْدَاءِ اللَّهِ أَکثَرَ مِنْ عَدَدِ أَهْلِ الدُّنْیا أَمْلَاکاً قُوَّةُ کلِّ وَاحِدٍ تَفْضُلُ عَنْ حَمْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ.
وجهه همت عالمان این مدرسه را عمل به این روایت بر شمردند.
در این بخش و در ادامه فرمایشات دکتر مهدوی راد، حجت الاسلام و المسلمین دکتر سبحانی دبیر علمی کنگره نیز به دو مورد دیگر از ویژگی‌های این مدرسه کلامی اشاره کردند.
مورد اول، برخورداری این مدرسه از روش اجتهاد کلامی است که در کنار روش اجتهاد فقه عملی، به استنباط عقاید دینی از منابع وحیانی و عقلی می پردازد.
ویژگی دوم نیز اینکه در این مدرسه نشان داده شد که چگونه می توانیم نهضت علمی و اجتماعی ایجاد کنیم. مدرسه لکهنو فقط یک مدرسه علمی نیست، بلکه یک مدرسه اجتماعی است یعنی در کنار مباحث علمی به کاربردی نمودن این مباحث و اجرای آنها در بستر جامعه نیز توجه می شده است و نمونه آن کتاب احکام عدالت علویه نوشته مفتی محمد قلی پدر علامه میرحامد حسین است که در آن بر اساس نامه امیرالمومنین علیه السلام به مالک اشتر یک فقه سیاسی خطاب به حاکم وقت نوشته شده است.
در ادامه این نشست حجت الاسلام و المسلمین مهدی اسفندیاری مسؤول دبیرخانه کنگره علامه میرحامد حسین و مدیر احیای آثار به ایراد سخن پرداخت.
وی ابتدا پس از تقدیر از بزرگان و اساتیدی که در مسیر احیای آثار همکاری نمودند بر ضرورت اهمیت احیای آثار گذشتگان تاکید نموده و از تفکری که این حرکت و فعالیت را به لحاظ علمی کوچک و کم ارزش بر می شمرد اظهار تاسف نمود.
ایشان در ادامه گزارشی از احیای آثار مدرسه کلامی- فقهی شیعه در لکهنو ارائه نمود و در ضمن آن به بیان وضعیت نسخ و فرایند احیای کتاب عبقات الانوار با همکاری مجموعه های مختلف علاقه مند پرداخت.
پایان بخش این همایش بیانات حجت الاسلام و المسلمین دکتر مرویان حسینی ریاست محترم بنیاد پژوهشها بود که ضمن تقدیر از دست اندرکاران برگزاری این پیش همایش و پژوهشگران حاضر، گزارشی از فعالیتهای بنیاد پژوهشهای اسلامی در ارتباط با کنگره بین المللی علامه میرحامد حسین ارائه نمود.
برگزاری نمایشگاهی از دست آوردهای علمی و اجرایی دبیرخانه کنگره ، از دیگر برنامه های این همایش بود که در قالب آن 48 اثر در دست احیاء معرفی شده و مراحل پیشرفت احیای آن در دسترس مخاطبان قرار گرفت.
