رایحه خوش کلام
مشهورترین اثر بر جای مانده از علامه، “عَبَقاتُ الاَنوار فی اِمامَة الاَئمةِ الاَطهار” است که در رد باب امامت کتاب “تحفه اثنی عشریه” عبدالعزیز دهلوی نگاشته شد. کتاب عبقات، به دلیل درگذشت مؤلف ناتمام ماند از این‌رو فرزند و نوه او، بخش‌هایی به آن افزودند.
عَبَقاتُ الاَنوار فی اِمامَة الاَئمةِ الاَطهار
امام خمینی در وصف و اهمیت کتاب عبقات و مؤلفش در سال ۱۳۲۰ که هنوز تمام مجلدات عبقات چاپ نشده بود، پس از بحث در موضوع حدیث غدیر، می نویسد: “… هر کس بخواهد اطلاع از چگونگی حدیث غدیر پیدا کند، باید رجوع کند به کتاب عبقات‌الانوار سید بزرگوار میرحامد حسین ، که چهار جلد بزرگ در حدیث غدیر تصنیف کرده و چنین کتابی تاکنون نوشته نشده و عبقات‌الانوار در امامت از قراری که شنیده شده، سی جلد است و آنچه که ما دیدیم، هفت – هشت جلد است و در ایران شاید تا پانزده جلد آن پیدا شود و عده‌ای در صدد جمع آن کتاب و تضییع آن هستند و ما ملت شیعه در خواب هستیم تا آن وقت که یک چنین گنج پر قیمت و گوهر گرانبهایی از دست برود! اکنون قریب دو سال است [دو سال قبل از ۱۳۶۳ق] که به ملت شیعه تجدید طبع این کتاب پیشنهاد شده و به خونسردی تلقی شده است. با این وصف با خواست خدا جلد غدیر در تحت طبع است. لکن بر علماء شیعه بالخصوص و دیگر طبقات لازم است که این کتاب بزرگ را که بزرگترین حجت مذهب است نگذارند از بین برود و به طبع آن اقدام کنند.”
علما و بزرگان شیعه همچون میرزای شیرازی (درگذشت: ۱۳۱۲ق)، زین‌العابدین مازندرانی (درگذشت: ۱۳۰۹ق)، محدث نوری (درگذشت: ۱۳۲۰ق) و سید محمدحسین شهرستانی (درگذشت: ۱۳۱۵ق) نیز بر این کتاب تقریظ نوشته‌اند.
تحفه اثناعشریّه
در اوائل سدۀ سیزدهم هجری، مولوی عبدالعزیز بن شاہ ولی‌الله دهلوی، که به سی و یک واسطه نسبش به عمرخطاب خلیفه دوم می‌رسد، ملقّب به «شاه صاحب»، از علمای اهل سنت و از مردم هندوستان، کتاب مفصّلی به نام تحفه اثناعشریّه نگاشته و منتشر ساخت.
کتاب تحفه به زبان فارسی و از آغاز تا انجام آن در ردّ شیعه است. مولوی عبدالعزیز یک باب از دوازده باب آن کتاب را بر رد فضایل حضرت بن علی‌بن‌أبي‌طالب علیه السلام تخصیص داد. و در آن کتاب نوشت شیعه فقط همین دوازده دلیل را برای خلافت علی‌بن‌أبي‌طالب علیه السلام دارد.
هنگامی‌که که این کتاب چاپ و منتشر گردید، اهل‌سنت به جنبش درآمدند و زبان به طعن شیعه گشودند. این عمل برای راجه هند (حاکم و فرمانفرما) که از شیعیان بزرگ هند بود قابل تحمل نبود لذا وی برای راه نجات دست به دامن میرحامدحسین گردید. وی در جوابش فرمود من سر و سامانی و کتبی که از آنها استفاده کنم ندارم. راجه با سعادت، کلیۀ مخارج وی را آماده و تقدیم نمود، به قدری کتب در اختیار سید قرار داد که عدد خطی و چایی کتاب‌خانه‌اش به سی هزار ۳۰۰۰۰ جلد رسید. و آن بزرگوار پس از تهیه این مقدمات دوره کتاب عبقات‌الأنوار را بر رد یک باب کتاب تحفۀ اثنا عشریه نوشت.
علامه متتبع آیت‌الله‌العظمی مرعشی مدظله صاحب شرح و تعلیقات احقاق‌الحق می‌فرمودند:
مرحوم میرحامد حسین کتابی از کتب اهل‌سنت را نداشت و پس از تفحص گفتند که این کتاب نزد عالم قریه «رابوق» که بین مکه و مدینه است می‌باشد. پس میرحامد حسین از آن عالم سنی تقاضا کرد که آن کتاب را به عنوان فروش یا امانت به وی بدهد آن عالم سنی قبول نکرد. پس میرحامد حسین به قصد مکه حرکت کرد و بعد از مناسک حج به قریه رابوق آمد و به طور ناشناس بر آن عالم وارد گردید و آن‌چنان وانمود کرد که مسافری است و می‌خواهد چند روزی در آن قریه بماند. پس آن عالم خوشحال گردید و نسبت به میرحامد حسین اظهار محبت نمود و او را نزد خود نگاه داشت وقتی شب فرارسید میرحامد حسین گفت من خیلی دوست دارم در موقع خواب مطالعه کنم تا به‌خواب روم و قرآنی بالا سرم باشد که از خیال و افکار متفرقه آسوده باشم. آن عالم گفت: مانعی ندارد بیا در این کتابخانه بخواب و هر کتابی را که می‌خواهی مطالعه کن و قرآن را هم بالای سر خود بگذار. پس میرحامد حسین وارد کتابخانه شده و پس از جست‌و‌جوی فراوان، کتاب مورد نظر را به‌دست آورد و مشغول مطالعه گردید و پس از اینکه قسمتی از آن را خواند، لازم دید که همه آن را استنساخ نماید. از حسن اتفاق یکی از شیعیان در بازار رابوق دکانی داشت. میرحامد حسین وسائل نویسنده‌گی را از او گرفت و شب‌ها کلیه آن کتاب را استنساخ نمود. همین‌که میرحامد حسین همه آن کتاب را استنساخ نمود از آن عالم اجازه مرخصی خواست او بسیار افسرده شد و به مفارقت میرحامد حسین راضی نبود ولی در عین حال چون شرعاً مزاحم شدن او را هم جایز نمی‌دانست لذا مقدمات سفر او را تهیه نموده وی را مرخص کرد. موقعی که میرحامد حسین به وطن خود رسید جریان استنساخ کتاب را برای آن عالم نوشت و از او بسیار اظهار تشکر کرد.
وقتی نامه وی به‌دست آن عالم رسید و از جریان آگاه شد و از بلندهمتی میرحامد حسین و صبر و تحمل وی در شهر غربت و آن همه خدمت و ذلت تعجب نموده و از غصه کتاب مزبور سکته کرد و مرد و به ائمۀ خود ملحق گردید.
علّامۀ بزرگوار شیخ آقا بزرگ تهرانی می‌نویسد:
مهمترین و پرآوازه‌ترین اثر او، عبقات‌الأنوار است. این کتاب به فارسی نوشته شده، دربارۀ امامت بوده و بزرگترین کتابی است که از صدر اسلام تا کنون دربارۀ امامت نوشته شده است. عبقات، بیش از ۱۰ جلد بزرگ است که در پاسخ به کتاب تحفه اثنا عشریه عبدالعزیز دهلوی نوشته شده است. مؤلّف تمام حقایقی را که د هلوی در باب امامت انکار کرده، با بهره‌گیری از احادیث و اخباری که از طریق اهل‌سنت نقل شده، ثابت کرده است.
علامه میرحامد حسین برای اثبات امامت امامان، به منابع روایی اهل‌سنت، فهم صحابه و نیز قواعد مورد پذیرش اهل‌سنت استناد می‌کند. ایشان ابتدا سند حدیث را بررسی می‌کند و پس از اثبات معتبر بودن آن، چگونگی دلالتش بر امامت امام علی(ع) و دیگر امامان را تبیین می‌کند.
کتاب عبقات‌الانوار از دو بخش اصلی تشکیل شده است؛ بخش اول درباره دلالت آیاتی است که شیعه برای اثبات امامت به آنها استدلال کرده است. این بخش از کتاب به چاپ نرسیده است؛ اما گفته شده است نسخه‌ای از آن در کتابخانه مؤلف و کتابخانه رجب‌علی خان در هند موجود است. در این بخش، آیه ولایت، آیه تطهیر، آیه مودت، آیه مباهله، آیه هادی و آیه السابقون مطرح شده است.
بخش دوم کتاب به روایاتی اختصاص دارد که از آنها برای اثبات امامت استفاده شده است و شبهاتی که تحفه اثناعشریه درباره این روایات مطرح کرده، پاسخ داده شده است. این روایات به شرح ذیل است:
حدیث غدیر: حدیثی که پیامبر(ص) در واقعه غدیر امام علی(ع) را مولای مسلمانان دانست.
حدیث منزلت: حدیثی که در آن نسبت امام علی(ع) به پیامبر(ص) را همانند نسبت هارون به موسی دانسته شده است.
حدیث ولایت: حدیثی که پیامبر در آن تصریح دارد امام علی(ع) بعد از پیامبر امام و ولی مؤمنان است.
حدیث تشبیه: حدیثی که حضرت علی را شبیه به برخی از پیامبران معرفی کرده است.
میرحامد حسین هندی قبل از تکمیل کتاب از دنیا رفت. از این رو پس از درگذشت او، فرزندش سید ناصر، بخش‌هایی را به کتاب افزود که عبارتند از:
حدیث طیر: حدیثی که حضرت علی را محبوب‌ترین افراد در نزد خدا دانسته است.
حدیث مدینة العلم: در این حدیث امام علی(ع) به عنوان دروازه ورود به شهر عِلم پیامبر معرفی شده است.
حدیث ثقلین و حدیث سفینه: دو حدیثی که اهل‌بیت پیامبر(ص) را راه نجات از گمراهی و هلاکت معرفی می‌کند.
همچنین، محمدسعید، نوه حامدحسین بخش‌هایی زیر را به کتاب اضافه کرد:
حدیث مناصبه: روایتی که دشمنِ علی را کافر معرفی کرده است.
حدیث رأیت: حدیثی که حضرت علی(ع) را محبوب خدا و پیامبرش توصیف کرده است.
مختصری در معرفی علّامه میرحامد حسین (صاحب عبقات الأنوار) رحمه الله
